Βαρόνος Μινχάουζεν: Ένας φαντασιόπληκτος που έγινε παραμύθι

Ο βαρόνος Μινχάουζεν (Münchhausen) συνδυάζει στοιχεία ιστορικού και μυθικού προσώπου. Ήταν ένας γερμανός παραμυθάς, του οποίου μερικές ιστορίες αποτέλεσαν τη βάση για βιβλία με τον γενικό τίτλο «Περιπέτειες του βαρώνου Μινχάουζεν». Το επώνυμό του κατέστη με την πάροδο του χρόνου συνώνυμο του μυθομανούς και του ψεύτη, καθώς και όρος της ψυχιατρικής (σύνδρομο Μινχάουζεν).

Ο Χιερόνιμους Καρλ Φρίντριχ, φράιχερ φον Μινχάουζεν, όπως ήταν το πλήρες ονοματεπώνυμό του, γεννήθηκε στις 11 Μαΐου 1720 στο Μποντενβέρντερ του Εκλεκτοράτου του Ανοβέρου.

Αριστοκρατικής καταγωγής, πολέμησε με τους Ρώσους ως αξιωματικός του ιππικού εναντίον των Τούρ­κων περί το 1740-1741 και το 1760 αποσύρθηκε στα κτήματά του. Έγινε διάσημος στην πε­ριοχή του Ανόβερου ως θαυμάσιος αφηγητής απίθανων ιστοριών για τη ζωή του ως στρατιώτη, κυνηγού και αθλητή.

Μία συλλογή τέτοιων παραμυθιών παρουσιάστηκε στο «Εγχειρίδιο για εύθυμους ανθρώπους» («Vademecum fur lustige Leute», 1781-1783) και όλα αποδίδονταν στον βαρόνο Μινχάουζεν, αν και αρκετά μπορούν να ανιχνευθούν σε αρκετά πιο πρώιμες πηγές.

Παρ’ όλα αυτά, ο Μινχάουζεν λανσαρίστηκε ως χαρακτηριστικός τύπος ενός αφηγητή παραμυθιών από τον φίλο του Ρούντολφ Έριχ Ράσπε, ο οποίος χρησιμοποίησε τις παλιότερες ιστο­ρίες ως βασικό υλικό για έναν μικρό τόμο που εκδόθηκε ανώνυμα στο Λονδίνο το 1785 με τίτλο «Διηγήσεις του Μινχάουζεν περί των θαυμαστών αυτού ταξιδίων και εκστρατειών ανά την Ρωσσίαν».

Το βιβλίο σημείωσε μεγάλη εκδοτική επιτυχία και ήταν δημοφιλές ιδίως στο κοινό των λαϊκών τάξεων. Μετ’ ολίγον δημοσιεύθηκε η γερμανική μετάφραση του βιβλίου του Ράσπε με προσθήκες και συμπληρώσεις και επακολούθησαν μεταφράσεις του έργου σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες και στην ελληνική, καθώς και διασκευές κατάλληλες για παιδιά, που όμως δεν είχαν μεγάλη σχέση με τον Μινχάουζεν ως ιστορικό πρόσωπο.

Το βιβλίο του Ράσπε χρησίμευσε ως πρότυπο, από το οποίο προέκυψε ολόκληρη φιλολογία «Μινχαουζενιάδων», ήτοι παράδοξων και τερατολογικών διηγήσεων, με χαρακτήρα σοβαροφάνειας, αλλά κατά βάση εύθυμων, ανάλογων προς την «Αληθή ιστορίαν» του Λουκιανού, την οποία εν πολλοίς μιμήθηκε.

Ο ιστορικός βαρώνος Μινχάουζεν πέθανε στο Μποντενβέρντερ στις 22 Φεβρουαρίου 1797, σε ηλικία 76 ετών.